Allah’a hamd, gönderilmiş bütün nebilere salat ve selam olsun. Bundan sonra;
“Arıdolsun ki sizin için Allah’ı ve ahiret gününü ümit eden ve Allah’ı çokça anan kimseler için Rasulullah’ta güzel bir örnek vardır.” (Ahzab/21)
Bu ayet’i kerime sözlerinde, davranışlarında, hal ve hareketlerinde Allah Rasulune sallallahu aleyhi ve sellem uymak hususunda pek büyük asli bir delildir, dayanaktır. Nebi sallallahu aleyhi ve sellem Allah azze ve celle’ye farzın dışında nafile namazda kılmıştır. Bunların bazılarını hiç terketmemiştir. Müslümanlar da Nebi sallallahu aleyhi ve sellem’e uyarak o nasıl Rabbisine ibadet ettiyse o şekilde ibadet etmesi gerekir. Allah azze ve celle Rasulune tabii olmayı müslümanlara emretmiştir. İbadet sadece Allah Subhanehu ve Teala’ya yapılır. Bu da Nebi sallallahu aleyhi ve sellem’in sünnetine ittiba edilerek yapılır. Nebi sallallahu aleyhi ve sellem bu ümmete kişinin ibadeti nasıl yapması gerektiğini her şeyiyle beyan edip öğretmiştir. İbadet meselelerinde hiçbir kimseye söz hakkı bırakmamıştır. İbadetler tevkıfidir, ancak nassla bilinir.
Farz namazlara tabi olarak kılınan nafileler, revatib olan ve olmayan olmak üzere iki kısma ayrılır; Revatib sünnetler her zaman ve sürekli olarak farz namazlara tabidir. İlim ehli bunların sayıları hususunda farklı görüşlere sahiptir. Kimisinin kanaatine göre bunlar on rekattir. İki rekat öğle namazından önce, iki rekat öğleden sonra, iki rekat akşam farzından sonra, iki rekat yatsı namazından sonra ve iki rekat sabah namazından önce. Buna delil Buhari’den gelen sahih bir hadiste; İbn Ömer radıyallahu anh’ın hadisidir: “Ben Nebi sallallahu aleyhi ve sellem’den on rekat belledim. İki rekat öğleden önce, iki rekat öğleden sonra, iki rekat akşamdan sonra evinde, iki rekat yatsıdan sonra evinde, iki rekat sabah namazından önce evinde.” (Buhari, 1172; Sahih)
Tirmizi’den gelen sahih bir rivayette; İbn Ömer radıyallahu anh’dan; Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem’in gece ve gündüzde kıldığı on rekat namazı çok iyi öğrendim şöyle ki: “Öğleden önce iki, öğleden sonra iki rekat, ikindiden önce iki rekat, yatsıdan sonra iki rekat ve Hafsa’nın bana bildirdiğine göre; sabahtan önce iki rekat.” (Tirmizi, 433; İbn Mace, ikame: 100; Sahih)
Bazıları bu sünnetlerin on iki rekat olduğu görüşündedir. Buna delilde Müslim’den gelen sahih bir rivayette; Nebi sallallahu aleyhi ve sellem’in hanımı Ümmü Habibe radıyallahu anh’dan de şöyle dediği rivayet edilmiştir: Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem’i şöyle buyururken dinledim; “Günde ve gecede Allah için on iki rekat kılan herbir müslüman kula mutlaka Allah Teala cennette bir ev yapar.” (Müslim, 503; Ebu Davud, 1250; Tirmizi, 415; İbn Mace, Sahih)
Tirmizi’den gelen sahih bir rivayette; Aişe radıyalllahu anh’dan, Nebi sallallahu aleyhi ve sellem: “Her kim bir günde kılınması gereken on iki rekat sünnet namaza devam ederse Allah o kimseye Cennet’te bir köşk yapar. Öğleden önce dört rekat, sonra iki rekat, akşam namazından sonra iki rekat, yatsıdan sonra iki rekat, sabah namazından önce iki rekat.” (Tirmizi, 414; ibn Mace, İkame: 100; Darimî, Salat, 144; Sahih)
Hafız İbni Hacer Fethu’l-Bari’de şunları söylemektedir: “Daha uygunu bunun iki ayrı hal için kabul edilmesidir. Kimi zaman iki rekat, kimi zaman dört rekat kılardı. Şöyle de açıklanmıştır: Bu onun mescidde olması halinde sadece iki rekat kılması, evde ise dört rekat kılması şeklinde anlaşılmalıdır. Evinde bulunduğu vakit iki rekat kılmış olması, sonra mescide çıkıp iki rekat daha kılmış olması ihtimali de vardır, işte ibn Ömer mescidde olanı görmüş, evde olanı görmemiştir. Aişe radıyallahu anha ise her iki duruma da muttali olmuştur. Birinci görüş Ahmed ve Ebu Davud’un, Aişe radıyallahu anha’nın rivayet ettiği hadisteki şu ifade pekiştirmektedir: “Öğleden önce evinde, önce dört rekat kılar sonra çıkardı. Ebu Cafer et-Taberî der ki: Dört rekat kılması çoğu hallerinde görülen bir durumdur. İki rekat kılması ise daha az görülmüştür.” (İbn Hacer, Fethu’l-Bari)
Sahih olan, revatıb sünnetlerin oniki rekat olduğudur. Öğleden önce dört, öğleden sonra iki, akşamdan sonra iki, yatsıdan sonra iki, sabahdan önce iki. Bu revatıb sünnetler farz namazlarda görülebilen hata ve eksikleri ortadan kaldırır. Revatib sünnetler iki kısma ayrılır: Müekked olan ve müekked olmayan. Müekked olanları oniki rekattir. Bunlar Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem’in çoğunlukla kıldığı, nadiren terkettikleridir. Diğerleri ise müstehab sünnetlerdir. Bunlar da Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem’in çoğunlukla terkedip, nadiren kıldıklarıdır. (Es-Salat)
Sabah Namazının Sünnetinin Fazileti;
Sabah namazının iki rekat sünneti revatib sünnetler arasında en müekked olandır. Çünkü Buhari ve Ebu Davud’dan gelen sahih bir rivayette; Aişe radıyallahu anha’dan şöyle dediği rivayet edilmiştir: “Nebi sallallahu aleyhi ve sellem sabahın iki rekatine gösterdiği dikkat kadar nafile hiçbir namaza dikkat ve özen göstermiş değildir.” (Buhari, 1169; Ebu Davud, 1254; Sahih)
Müslim’den gelen sahih rivayete göre; Aişe radıyallahu anha’dan Nebi sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurmuştur: “Sabah namazının iki rekatı dünyadan ve dünyadaki herşeyden hayırlıdır.” (Müslim, 501; Sahih)
İki rekatın müekked olmasının delillerinden birisi de şudur: Buhari’den gelen sahih rivayete göre; Nebi sallallahu aleyhi ve sellem ister mukimken, ister yolcu iken bu iki rekatı kılmayı terketmezdi. Aişe radıyallahu anh’dan Nebi sallallahu aleyhi ve sellem öğleden önceki dört rekat ile, sabah namazından önceki iki rekatı hiç terk etmezdi.” (Buhari, 1182; Ebu Davud, 1255; Sahih)
Buhari’den gelen sahih rivayete göre; Aişe radıyallahu anha’dan şöyle dediği rivayet edilmiştir: “Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem sabahdan önce kıldığı iki rekatı kılmakta elini çabuk tuttuğu kadar herhangi bir nafileyi yerine getirmekte acele ettiğini hiç görmedim.” (Buhari, 1171; Müslim, 501; Ebu Davud, 1255; Sahih)
Buhari’den gelen sahih bir rivayette; Abdullah b. Malik b. Buhayne radıyallahu anh’dan rivayet ettiğine göre Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem sabah namazı için kamet getirilmiş iken namaz kılan bir adamın yanından geçti, ona ne olduğunu bilmediğimiz bir şeyler söyledi. Namazı bitirdiğiniz vakit (o adamın) etrafını çevirerek: Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem sana ne dedi, dedik. O: “Neredeyse sizden biriniz sabah namazını dört rekat kılacak (öyle mi)” buyurdu. (Buhari, 663; Müslim, 711; Nesai, 866; İbn Mace, 1153; Sahih)
Müslim’den gelen sahih bir rivayete göre; Abdullah b. Sercis radıyallahu anh’dan şöyle dediğini nakletti: Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem sabah namazını kılmakta iken bir adam mescide girdi ve mescidin bir kenarında iki rekat namaz kıldıktan sonra Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem’e uyup, cemaate katıldı. Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem selam verince: “Ey filan sen iki namazdan hangisini sayacaksın. Tek başına kıldığın namazını mı yoksa bizimle birlikte kıldığın namazını mı?” buyurdu. (Müslim, 712; Ebu Davud, 1265; İbn Mace, 1152; Sahih)
Nebi sallallahu aleyhi ve sellem mescitte sabah namazı için kamet getirildiğinde nafile namaz kılan ve sonradan gelip cemaate katılanları bu yaptığı fiillerinden dolayı men etmiştir. Kamet getirilirken nafile namaz terk edilir ve farz namaza iştirak edilir. Çünkü kamet getirildikten sonra nafile namaz yoktur ve sadece farz namaz kılınır.
Müslim’den gelen sahih bir rivayette; Ebu Hureyre radıyallahu anh’dan Nebi sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurmuştur: “Namaz için kamet getirilecek olursa, farz namazdan başka namaz yoktur.” buyurdu. (Müslim, 710; Ebu Davud, 1266; Tirmizi, 421; İbn Mace, 1151; Sahih)
Kişi sabah namazı camiye girdiğinde eğer kamet getiriliyorsa artık sünneti terk eder farzı kılar. Sünneti farzdan sonra eda eder. Bazı fakihler kişi eğer sabah namazının farzının bir rekatına yetişebileceğine kanaat getirirse sünneti kılar görüşü tercih edilmeyen bir görüştür ve sünnete muhaliftir. Çünkü bu hadisle sabittir. Ebu Davud’dan gelen sahih bir hadiste; Kays b. Amr radıyallahu anh’dan: “Nebi sallallahu aleyhi sellem bir gün bir adamı, sabah namazının farzından sonra namaz kılarken görmüş ve ona: “Sabah namazını iki defa mı kılıyorsun?” buyurmuş. Adam da O’na: “Ben, sabahın farzından önceki sünneti kılmamış idim. Onu kıldım demiştir. Hadisin ravisi diyor ki: “Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem bu cevaptan sonra susmuştur.” (Ebu Davud, 1267; Tirmizi, 422; İbn Mace, 1154; Sahih)
Öğlenin Namazı Sünneti
Öğlenin farzından önce dört, sonrasındaki iki rekat namazı mukimken terk etmemiş, seferi iken terk etmiştir. Öğlenin ilk dört sünnetini eğer öğlenden önce kılmadıysa öğlenin farzından sonra kılmıştır.
Buhari’den gelen sahih bir rivayette; Aişe radıyallahu anh’dan; “Nebi sallallahu aleyhi ve sellem öğleden önceki dört rekat ile, sabah namazından önceki iki rekatı hiç terk etmezdi.” (Buhari, 1182; Ebu Davud, 1255; Sahih)
Kişi öğlen namazının ilk sünnetini arada selam vermeden kılabilir. Aşağıdaki hadiste bunun delilidir; Ebu Davud’dan gelen sahih bir rivayette; Ebu Eyyup radıyallahu anh’dan rivayet edildiğine göre Nebi sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurmuştur; “Arada selam vermeden öğleden önce kılınan dört rekat için gök kapıları açık bulundurulur.” (Ebu Davud, 1270, İbn Meca, 1157; Sahih)
Müslim’den gelen sahih rivayette: Abdullah b. Şakik’den dedi ki: Ben Aişe radıyallahu anha’ya Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem’e nafile namazı hakkında soru sordum. Şöyle dedi: “Benim evimde öğleden önce dört rekat namaz kılar, sonra çıkardı..” (Müslim, 504; Sahih)
Ebu Davud ve Tirmizi’den gelen sahih bir rivayette; Ümmü Habibe radıyallahu anh’dan rivayete göre, Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurmuştur. “Kim öğle namazının farzından önce dört, farzından sonra da dört rekat namaz kılarsa Cehennem’i o kimseye haram kılar.” (Tirmizi, 427; Ebu Davud, 1269; İbn Mace, ikame: 108; Sahih)
İkindi Namazının Sünneti
Nebi sallallahu aleyhi ve sellem’in ikindi’nin sünnetini kıldığına dair sahih bir rivayet yoktur. Fakat Ebu Davud ve Tirmizi’den gelen bir rivayete göre; İbn Ömer radıyallahu anh’dan; “Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurmuştur: “İkindi namazının farzından önce dört rekat kılan kimseye Allah rahmet etsin.” (Tirmizi, 430; Ebû Davûd, 1271; Hasen)
Akşam Namazının Sünneti
Akşam’dan önce ezanla kamet arasında iki rekat namaz vardır. Dileyen kılabilir. Buhari’den gelen sahih hadiste; Abdullah el-Müzeni radıyallahu anh’dan Nebi sallallahu aleyhi ve sellem şunu rivayet etmiştir: “Akşam namazından önce namaz kılın”. Nebi sallallahu aleyhi ve sellem bu ifadeyi üç kere tekrarlamış, üçüncüden sonra insanların bunu sünnet edinmesinden korktuğu için “dileyen kimse” ifadesini eklemiştir.” (Buhari, 1183; Ebu Davud, 1281; Sahih)
Akşamdan sonra iki rekat müekked sünnet vardır. Tirmizi’den gelen sahih rivayette; Abdullah b. Mesud radıyallahu anh’den rivayete göre, şöyle demiştir: “Nebi sallallahu aleyhi ve sellem akşam namazının farzından sonraki iki rekatla, sabah namazından önceki iki rekatta okuduğu “Kafirun” ve “İhlas” surelerini kaç kere işittiğimi sayamam.” (Tirmizi, 431; İbn Mace, ikame 111; Sahih)
Tirmizi’den gelen sahih rivayette; İbn Ömer radıyallahu anh’den rivayete göre, şöyle demiştir: “Nebi sallallahu aleyhi ve sellem ile birlikte, evinde akşam namazının farzından sonra iki rekat namaz kıldım.” (Tirmizi, 432; İbn Mace, ikame: 110; Ebû Davûd, Tatavvu: Sahih)
Akşam namazından sonra bir rivayette altı rekat, bir rivayette yirmi rekat namaz kılmak rivayetleri sahih değildir zayıftır. İlim ehli bu rivayetler hakkında; “Altı rekat geçen rivayet için çok zayıf bir rivayettir. Ve kendisiyle amel edilecek hasen derecesinde bile değildir. Yirmi rekat geçen rivayet ise uydurmadır.” demişlerdir.
Yatsının Namazının Sünneti
Yatsıdan namazından önce sünnet yoktur. Yatsı namazından önce kılınan dört rekat ile ilgili sahih bir rivayet yoktur. Gelen rivayetler ya çok zayıftır yada uydurmadır. Muhaddisler bu konu hakkında gelen rivayetlere çok zayıf yada uydurma demişlerdir. Kendisiyle amel edecek muttasıl bir senetle gelmemişlerdir. Fıkıhçıların çoğunluğu ise bu konu hakkında kitaplarına bab başlığı dahi açmamışlar ve kitaplarında bu konuya yer vermemişlerdir. Yatsı namazı sonrasında ise iki rekat müekked sünnet namaz vardır. Yatsı namazından sonra dört rekat namaz yoktur. Bununla ilgili gelen rivayetler muttasıl bir senetle gelmemiş, zayıf ve uydurmadır.
Abdullah İbn Muğaffal Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem’in şöyle buyurduğunu nakletmiştir: “Her ezan ile kamet arasında bir namaz vardır. Her ezan ile kamet arasında bir namaz vardır. Her ezan ile kamet arasında bir namaz vardır.” Ravi der ki: Üçüncüde ‘Dileyen kimse için’ buyurdu. (Buhari, 627; Müslim, 838; Ebu Davud, 1283; Tirmizi, İbn Mace, 1162)
Ebu Davud ve Tirmizi‘den gelen sahih rivayette; “Abdullah b. Şakik radıyallahu anh’dan rivayet edilmiştir. Aişe radıyallahu anh’a Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem’in namazından sordum. Buyurdular ki: “Öğleden önce iki rekat, öğleden sonra iki rekat, akşamdan sonra iki, yatsıdan sonra iki rekat, sabahtan önce iki rekat sünnet kılardı.” (Ebû Davud, 1251; Tirmizi, 436; Sahih)
Vitir Namazı
Vitir, Nebi sallallahu aleyhi ve sellem’in mukim iken de, yolcu iken de devam ettiği müekked bir sünnettir. Ebu Davud’dan gelen sahih bir rivayette; Ebu Eyyub el-Ensarî şöyle demektedir: Rasululllah sallallahu aleyhi ve sellem buyurdu ki: “Vitr her müslüman üzerine bir haktır. Her kim beş rekat kılarak vitir kılmak istiyorsa bunu yapsın, kim üç rekat ile vitir kılmak istiyorsa böyle yapsın, kim de tek bir rekat ile vitir kılmak istiyorsa böyle yapsın.” (Ebu Davud,1422; Ahmed Müsned, 6407; Sahih) Nebi sallallahu aleyhi ve sellem sabahın sünnetini, vitr namazını mukim olsun, seferi olsun terk etmezdi.
Revatib Sünnetin Kazasını Kılmanın Hükmü:
Namazdan önce kılınan herbir sünnetin vakti namaz vaktinin girişinden namazın kılınışına kadardır. Namazın farzından sonra kılınan her bir sünnetin vakti ise, farzın kılındığı vakitten başlar, vaktin çıkışına kadar devam eder.” (İbn Kudame, el-Muğni)
İnsan revatıb bir sünneti kaçıracak olursa, şayet bir özürden dolayı kaçırmış ise onu kaza etmesinde bir vebal yoktur ve revatıbın yerine geçer. Şayet özürsüz geçirmiş ise revatıbın yerini tutmaz, fakat bundan dolayı günah da kazanmaz.
Sabah namazının sünnetinin kazası yapılır. Eğer vaktinde bir özür dolayısıyla kılınmamış ise nafile namaz kılmanın helal olduğu vakitten itibaren zeva vaktine kadar kaza edilmesi müekked bir sünnettir. Buhari ve Müslim’den gelen sahih bir rivayette; Ümmü Seleme radıyallahu anha’dan şöyle dediği rivayet edilmiştir: Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem buyurdu ki “Ey Ebu Umeyye’nin kızı, sen ikindiden sonraki iki rekat hakkında soru sordun bana. Abdu’l-Kays oğullarından bir grub kavimleri adına müslüman olduklarını bildirmek üzere geldi de onlarla meşgul olduğumdan ötürü öğleden sonraki rekati kılamadım. İşte (ikindiden sonra kıldığım) o iki rekat bunlardır.” (Buhari, Muallak; Müslim, 572; Sahih)
Tirmizi ve İbni Mace’den gelen sahih bir rivayette; Ebu Hureyre radıyallahu anh’dan; Nebi sallallahu aleyhi ve sellem uykuda kalmış sabah namazının sünnetini kılamamış ve güneş doğduktan sonra kaza etmiştir.” (Tirmizi, 423; İbn Mace, 1155; Sahih)
Müslim’den gelen sahih bir rivayette; Ebu Hureyre ve Ebu Katade’nin rivayet ettikleri Nebi sallallahu aleyhi ve sellem’in ve ashabının yolda iken sabah namazını uykuda kaldıkları için kılamayışları ile ilgili kıssa da bunu göstermektedir. Nebi sallallahu aleyhi ve sellem önce sabah namazının sünnetini kıldı, ondan sonra sabahın farzını kıldı. Ebu Katade radıyallahu anh dedi ki: İşte bir binekli, dedim. Sonra; Bu da bir başka binekli, dedim. Sonunda yedi binekli olana kadar toplanıp bir araya geldik. Sonra Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem yolu bırakıp yan tarafa saptı (uyumak üzere) başını koydu, arkasından: “Dikkat edin namazımızı kaçırmayalım” buyurdu. İlk uyanan kişi Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem olmuştu. Güneş de sırtına vurmuştu. (Ebu Katade) Biz de telaşla kalktık. Sonra: “Binin” buyurdu. Bineklerimize binip, yola koyulduk. Nihayet güneş yükselince indi. Sonra yanında bulunan içinde biraz da su olan mataramı istedi. Ondan suyu az kullanarak bir abdest aldı. Yine de matarada az bir miktar su kaldı.
Sonra Allah Rasulu Ebu Katade’ye: “Şu mataranı bizim için koru. İleride bunun anılmaya değer bir haberi olacaktır” buyurdu. Sonra Bilal namaz için ezan okudu, Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem iki rekat namaz kıldı. Sonra sabah namazını kılıp, her gün yaptığının aynısını yaptı. Ebu Katade devamla) dedi ki: Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem bineğine bindi, biz de onunla birlikte bineklerimize bindik. Birbirimize fısıltı ile namazımızdaki kusurumuzun keffareti acaba nedir, diyorduk. Sonra Allah Rasulu: “Bende sizin için uyulacak bir örnek yok mu” buyurdu, arkasından şunları söyledi: “Şunu bilin ki, uyumaktan dolayı kusur söz konusu değildir. Kusurlu olmak namazı bir diğer namazın vakti gelinceye kadar kılmayan kimsenin yaptığıdır. Kim böyle yapacak olursa namaz için uyandığı zaman o namazı kılsın. Ertesi günü de aynı namazı vaktinde kılsın.” buyurdu. (Müslim 681; Sahih)
Kişi sabah namazının sünnetine yetişemez ise farzını kıldıktan sonra sünnetini farzdan sonra kılabilir. Aşağıdaki hadis bunun delilidir. Ebu Davud’dan gelen sahih bir rivayette; Kays bin Amr radıyallahu anha’dan rivayet edildiğine göre şöyle demiştir; Nebi sallallahu aleyhi ve sellem sabah namazından sonra bir kimsenin iki rekat daha kıldığını gördü. Ve Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem o adama; Sabah namazı iki rekattır. Bu senin kıldığın fazla nedir? dedi. Adam; ‘Ben sabah namazından önceki iki rekat sünneti kılamamıştım. Şimdi kılıyorum.’ dedi. Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem de sükut etti.” (Ebu davud, 1267; Tirmizi, 422; İbn Mace, 1821; Sahih) Allah azze ve celle’ye hamd, Nebi sallallahu aleyhi ve sellem’e, onun ailesine, ashabına ve ona güzellikle tabi olanlara salat ve selam olsun.
A.Kadir Gören