Harb b. İsmail el Kirmani rahimehullah(280) der ki:

وعلم الله ماض في خلقه بمشيئة منه قد علم من ابليس ومن غيره ممن عصاه

Allah Tealanın İlmi O’ndan bir meşiet ile mahlukatı üzerinde yürürlüktedir. Gerek iblisin,gerekse Rabbimiz Tebarake ve Teâlâ ya isyan edindiği kıyamet kopana kadar kendisine isyan etmiş ve edecek diğer kimselerin isyanını bilmiştir ve onları bunun için yaratılmıştır. Kendisine itaat edenlerin itaat edeceklerini bilmiş ve onları bunun için yaratılmıştır.Herkes,ne için yaratılmış ise onun için amel eder. Kendisi için,ne kaza buyurulmuşsa ve kendisi hakkında ne bilinmişse ona gider. Onlardan hiçbiri Allah’ın kaderini ve meşietini geçemez. Allah dilediği her şeyi yapandır.”

Allah’ın ilmini ikrar eden kimsenin,küçüklüğünü bilerek ve alçalarak kaderi ve meşieti de ikrar etmesi gerekir. Zarar veren,fayda veren saptıran ve hidayete ileten Allah’tır. Yaratanların en güzeli Allah ne yücedir.

Kim Allah tebâreke ve teâlâ’nın kendisine isyan eden kulları hakkında,hayrı ve taati dilediğini kulların da kendileri için şerri ve masiyeti dilediklerini ve bu meşietleri doğrultusunda amel ettikleri söylerse, kulların meşietinin Allah tebâreke ve teâlâ’nın meşietinden daha üstün olduğunu söylemiş olur. Allah’a atılan hangi iftira bundan daha büyüktür? Kirmanı Es-Sunne

Abdullah Ez-Zuhli rahimehullah (258) derki: “Her kim istita’anın güç ve kuvvetin yapabilirliğin azalarla amelden önce bulunduğunu, kişinin dilerse yapacağını iddia ederse,kaderi inkar etmiş yalanlamış, Allah’ın apaçık kitabını reddetmiş ve kendisinin Allah’ın istemediği bir şeyi yapmaya kadir olduğunu söylemiş olur. Biz bu sözden Allah Tealaya sığınırız. Biz diyoruzki: kuldaki istita’a fiil ile eş zamanıdır. Yani kişi azalarıyla iyilik olsun kötülük olsun bir amel işlediği zaman onun işlediği fiili işlemeye kadir olduğunu biliriz. O fiili işlemesinin öncesine gelirsek bilmeyiz belki bir şey istiyordur fakat onunla kendisi arasında bir engel girmiştir.

Allah tebâreke ve Teâlâ mahlukatın amellerini yaratmayı dileyendir. Kim bu söylediklerimiz aksini iddia ederse Allah Tealayi acizlikle vasfetmiş olur ve her iki dünyada da helak olur.”

ومن زعم ان الاسطاعة قبل العمل با لجوارح  إليه , إنشاء عمل٬ وإن شاء لم يعمل؛ فقد کذب بالقدر، ورد کتب الله نصا  وزعما  أنه مستطيع  لما لم  ير ده الله. ونحن   نبرأ إلى الله  من هذا القول. ولكن نقو: الا ستطا عة في العبد مع الفعل٬ فإذا عمل عملاً با لجوارح من بر أو  فجور علمنا أنه كان مستطيعا للفعل الذي فعل،

فأما قبل أن يفعله فإنا لا ندري لعله يريد أمرا فيحال بينه وبين ذلك

والله تبارك وتعالى مريد لتكوين أعمال الخلق ومن ادعى خلاف ماذكرنا فقد وصف الله بالعجز وهلك في الدارين

الجامع في عقائد ورسائل اهل السنة والأثر

Zehebi rahimehullah şöyle demiştir. “Harb b.İsmail el-Kirmani ilim dağarcıklarindandır. İmam Ahmet den ve İshak tan ilim aldı. Zamanında Kirmanın alimi idi. Esrem ve Merruzi ile birlikte anılırdı. Hallal onu görmek için yolculuk etti ve

Çokça hadis rivayetinde bulundu.

İbn Ebi Âsim rahimehullah (287)

der ki: Hiçbir şey Allah’ın meşietinin ve iradesinin dışında değildir.

Kulların işledikleri hayırlar ve şerler kendilerinin fiilleridir, Allah Teala’nın yaratmasiyladır.”

(الجامع في عقائد ورسائل اهل السنة والأثر)

Allah’u Teala dilemedikçe kimse iman etmez ayette Allah azze ve celle şöyle buyurmuştur;

(مَن یَهۡدِ ٱللَّهُ فَهُوَ ٱلۡمُهۡتَدِیۖ وَمَن یُضۡلِلۡ فَأُو۟لَـٰۤىِٕكَ هُمُ ٱلۡخَـٰسِرُونَ)

Allah kime hidayet ederse, Doğru yolu bulan odur. Kimi saptırırsa, işte ziyana uğrayanlar da onlardır. (Araf-178)

(مَن یُضۡلِلِ ٱللَّهُ فَلَا هَادِیَ لَهُۥۚ وَیَذَرُهُمۡ فِی طُغۡیَـٰنِهِمۡ یَعۡمَهُونَ)

“Allah’ın saptırdığı kimseler için, artık hiç bir yol gösterici yoktur. Allah onları azgınlıkları içerisinde bocalayıp durmaya bırakır. (Araf-186)

(إِنۡ هُوَ إِلَّا ذِكۡرࣱ لِّلۡعَـٰلَمِینَ ۝  لِمَن شَاۤءَ مِنكُمۡ أَن یَسۡتَقِیمَ)

“O ancak bir öğüttür alemlere.” Tekvir 27

“Aranızda dosdoğru yolda gitmek isteyenlere.”Tekvir 28

Bu ayet-i kerime de kulların fiillerinin ispatı vardır, insanlar fiil sahibidir bu ayette Cebriyye reddiye vardır çünkü Cebriyye göre kullarda  buğday başakları gibidir rüzgar hangi tarafta eserse o tarafa eğilip bükülür  demiştir insanların fiillerini ve kesbpini inkâr etmişlerdir çünkü cansız  varlıkların fiilerı yoktur.

(إِنَّ عَلَیۡنَا لَلۡهُدَىٰ)

Şüphesiz hidayet iletmek bize aittir.”Leyl 12

Bu ayet-i kerime de hidayetin Allah teala ait olduğunun ispatı vardır çünkü Allah Teala Nebi sallallahu aleyhi ve sellem’e hitaben Sen sevdiğini kimseye  hidayet edemesin: fakat Allah dilediğine hidayet eder. O, hidayete laik olanları daha iyi bilir. buyurmuştur.” Kasas 56

  وَمَا تَشَاۤءُونَ إِلَّاۤ أَن یَشَاۤءَ ٱللَّهُ رَبُّ ٱلۡعَـٰلَمِینَ)

“Alemlerin Rabbi Allah dilemedikçe de siz dilemeyemezsiniz.” Tekvir 29

Aranızda dosdoğru yolda gitmek isteyenlere. “Hidayet isteyen bu kurana uyumalı çünkü bu kuran onun için bir kurtuluş bir hidayettir. Onun dışında hidayet yoktur.” Alemlerin Rabbi olan Allah dilemedikçe de siz dileyemezsiniz. “Yani dileyen hidayet bulur, dileyen de sapıtır anlamında dilemek meşiet size bırakılmamıştır. Aksine bu bütünüyle Alemlerin Rabbi Allah’ın meşietine tabidir.” İbn kesir

Sufyan es-Sevri  Süleyman b. Musa dan şöyle dediğini nakletti: Şu:” Aranızda dosdoğru yolda gitmek isteyenlere” âyeti nazil olunca Ebu Cehil: O halde iş bize bırakıldı. Dilersek dosdoğru yolda yürürüz, dilersek doğru yolda yürümeyiz, dedi. Bunun üzerine Allah teala: “Alemlerin Rabbi olan Allah dilemedikçe de siz dilemeyemezsiniz” Âyetini indirdi.” Taberi İbn Kesir Sahih eser

روى سفيان الثور ي عن سليمان بن موسى لما نزل هذه   الايه لمن شاء منكم أن يستقيم   قال أبو جهل الأمر الينا إن شئنا اسقمنا لم نستقم فانزل الله تعالو وماتشاءون الا ان يشاء الله رب العلمين

Kulların fiillerini inkar etmek deliliktir

Ebu Asım rahimehullah de ki: (287)

İstita’a fiil için fiile eş zamanıdır.

Hiçbir şey Allah’ın meşietinin ve iradesinin dışında değildir.

Kulların işledikleri hayırlar ve şerler kendilerinin fiilleridir, Allah teala yaratması iledir.” Es-Sunne

Ömer Aşkar der ki: “Kulların fiillerini inkar etmek dediliktir insanlar fiillerin de istita fiil sahibi olduğunu inkar edenler akıl etmemiş ve aklı devreden çıkarmışlardır sapmış ve saptırmışlardır. İnsan kendi kendi nefsinde biliyoruz ki bizim hareketelerimiz hareket etme veya durma gücüne sahip olmayan cansız maddeler hareketi gibi değildir.”

KADER  KUDRET İLİM SIFATINI DAHİLİNDEDİR

القادر      العليم

Allah teala Kadir ismi kudret sıfatı Alim ismi ise ilim sıfatını içerir ehli sünnetin bir kaidesi isimler sıfat içerir sıfatlar ise isim içermez. 

İlim ehli ve  arab dil bilgisi de alimler kader meselesinde icma etmişlerdir ki kader kudret ve ilim bu iki  sıfatın  dahilindedir.

İmam Şafi rahimehullah şöyle demiştir; “Kaderiye ile Allah’ın ilmini ileri sürerek tartışınız. Eğer Allah’ın ilim sıfatını kabul ederlerse yenik düşerler. İnkar ederlerse küfre saparlar.” 

İmam Ahmed b. Hanbel rahimehullah kaderden sorulduğunda, “Kader Allah teala kudreti dahilindedir” diye cevap vermiştir. Mecmuu fetava 

İmam İmam Malik imam Şafii ve imam Ahmed kader konusunda Allah teala ilim sıfatını kabul etmedikleri sürece bu fırkalar kafirler oldukları söylemişlerdir.” (Mecmuu Fetava.)

Ehli sünnet kulun fiillerini mutlak olarak reddetmez aksine ispat eder ve kulların cüzi irade sahibidir demez kul fiillerinde özgürdür  demez Allahu Tealanın meşiet inkar etmez.