Buhari ve Müslim’den gelen rivayette; Abdullah İbn Abbas radıyallahu anhuma’nın şöyle dediği rivayet edilmiştir: “Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem insanların en cömerdiydi. Onun en cömert olduğu zamanlar da Ramazanda Cebrail aleyhisselam’ın kendisiyle görüştüğü zamanlardı. Cebrail aleyhisselam Ramazanın her gecesinde Nebi sallallahu aleyhi ve sellem ile görüşürdü ve ikisi karşılıklı Kur’an okurlardı. Bundan dolayı Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem Cebrail aleyhisselam ile görüştüğünde hayırda (yağmur yüklü bulutları taşıyan bereketli) rüzgarlardan daha cömert olurdu.” (Buhari, 1902; 3220; 3554; 4997; Müslim, 2308; Nesai, 2094; Sahih)
Buhari ve Müslim’den gelen rivayette; Aişe radıyallahu anhuma’dan rivayetle; o şöyle demiştir: “Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem Ramazanın son on günü girince geceleri (ibadetle) ihya eder, ev halkını da uyandırırdı. Kendisini ciddiyetle ibadete verir, hanımlarına da yaklaşmazdı.” (Buhari, 2024; Müslim, 1174; Sahih)
Müslim’den gelen rivayette; Aişe radıyallahu anha’dan; Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem; “Ramazan’ın son on gününde gösterdiği çabayı başka zamanlarda göstermezdi.” (Müslim, 1176; Tirmizi, 796; İbn Mace, 1767; Sahih)
Tirmizi’den gelen rivayette; Ali radıyallahu anh’ın rivayetine göre: “Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem Ramazan’ın son on gününde aile fertlerini ibadet etmeleri için uyandırırdı.” (Tirmizi, 795; Sahih)
Müellif rahimehullah bu bölümde Ramazan ayında cömertlik konusunu ele almıştır. Cömertlik (cûd), insanın, sevdiği maldan infakta bulunması ve hayır yolunda gayret göstermesidir. İnsan, malıyla ihsanda bulunup fakiri doyurur, zengine hediyeler sunar ve ihtiyaç sahibinin de ihtiyacını giderir. Aynı şekilde fiili olarak da insanlara şöyle ya da böyle yardımcı olur ki bu da bir cömertliktir. Mesela arabasını, dükkanını veya evini hayır yolunda kullanabilir. Cömertlik, hem mal harcama hem de fiilen gayret etme yoluyla olur. Buna mevki makam yoluyla iyilik de girer. Mesela bir kimsenin hayrı için veya ona gelebilecek bir zararı defetmek için mevkisini kullanarak arabulucu veya referans olmak da bir nevi cömertliktir.
Nebi sallallahu aleyhi ve sellem Enes b. Malik radıyallahu anh’ın da dediği gibi malında, bedeninde, amelinde, davetinde ve nasihatinde, kısacası insanlara faydası dokunacak her konuda insanların en cömerdiydi. En cömert olduğu zaman da ramazan ayıdır. Çünkü ramazan, cömertlik ayıdır. Allah Teala, bu ayda kullarına ziyadesiyle cömert davranır. Cömertliğe muvaffak kılınmış kullar da bu ayda kardeşlerine daha fazla cömertlik gösterirler. Allah, çok cömerttir ve cömertliği sever. Cebrail aleyhisselam her ramazan gecesinde Nebi sallallahu aleyhi ve sellem’in yanına inmiş ve Kur’an Nebi sallallahu aleyhi ve sellem’in kalbine iyice yerleşsin; ayrıca karşılıklı okuma yoluyla sevap hasıl olsun diye onunla karşılıklı Kur’an okumuştur. Cebrail aleyhisselam, Nebi sallallahu aleyhi ve sellem’in yanına inmiş ve onunla keyfiyetini bilmediğimiz bir şekilde görüşmüştür. O, Allah’ın meleklerinden biridir. Melekler ise bilindiği üzere Allah’ın dilemesi olmaksızın görülemeyecek varlıklardır. Cebrail aleyhisselam’ın Nebi sallallahu aleyhi ve sellem ile görüştüğü ve karşılıklı Kur’an okudukları Ramazan gecelerinden dolayı Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem, yağmur yüklü bulutları taşıyan ve hızlıca esen bereketli rüzgarlardan daha cömert olmuştur. Yani Nebi sallallahu aleyhi ve sellem’in hayra koşuşu, Allah’ın göndermiş olduğu, engel tanımayan bereketli rüzgarlardan daha hızlı olmuştur.
Daha sonra müellif, Aişe radıyallahu anha’dan rivayetle Nebi sallallahu aleyhi ve sellem’in ramazanın son on günü girdiğinde geceleri ihya ettiğini ve ev halkını ibadet etmeleri için uyandırdığını; ayrıca kendisini ibadete verip hanımlarına da yaklaşmadığını nakletmiştir. Gecelerini zikir, Kur’an tilaveti, namaz ve ibadetle ihya etmiştir. Ev halkını da namaz kılmaları için kaldırmıştır. Hadiste geçen “شد المئزر /izan bağlardı” ifadesi, amel ve ibadete ciddi bir şekilde hazırlanıp kendini ibadete vermek anlamına geldiği gibi kadınlarla cinsel ilişkiyi kesmek anlamına da gelmektedir. Her iki anlam da doğrudur. Nebi sallallahu aleyhi ve sellem, ramazanın son on gününde sadece ibadetle meşgul olmuş ve gecelerinin tamamını Allah’a ibadet ile ihya etmiştir. Bu da bedenle yapılan cömertliktir. Fakat bu, Allah’ın hakkı noktasında bir cömertliktir. Kullarından dilediğine minnet edecek olan ise Allah’tır. Allah Teala, sana amel etme imkanını bahşetmişse bu bir minnettir. Öncelikle amel cihetiyle senin üzerinde minneti vardır, ikinci minneti ise bu ameli senden kabul etmesidir. Allah cümlemizi, sevdiği ve razı olduğu şeylere ulaşmaya muvaffak kılsın.”
(Şerh Muhhammed b. Salih el-Useymin)